logo natuurbeschermingswacht LinkedIn Nnatuurbeschermingswacht

Een slimme eend, de woerd van Fetse


Er wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de intelligentie van vogels. Het zijn geen voorgeprogrammeerde vliegende robots dat is wel zeker. Vogels kunnen anticiperen op hun omgeving en hun situatie in de groep. Ik heb dat meermalen zelf waargenomen.
Een verhaal over een slimme woerd in Friesland toen we daar 15 jaar geleden woonden.

Pake Fetse heeft vijftig jaar hier in ons buurtje gewoond. In 2004 is hij op 87 jarige leeftijd naar een verzorgingstehuis in Sneek verhuisd. Fetse was een broodjager, hij heeft nog gejaagd en gevist in een Friesland wat nu niet meer bestaat. Een Friesland van vóór de vooruitgang met snelwegen, tunnels, zichtlocaties, windturbines en grote jachthavens. Voor de eendenjacht gebruikt een jager lokeenden. Tamme eenden met een ring aan een poot. Met een touwtje en een steen worden ze in het water voor anker gelegd. Zo lijkt het daar een veilige landingsplaats voor hun wilde soortgenoten. Vaak zag ik in de tuin een woerd met een ringetje om zijn poot. Een beetje gek vond ik dat totdat iemand zei “dat is een lokeend van Fetse”. Na de verhuizing van Fetse blijft de woerd in mijn tuin rondhangen.


woerd van Fetse met ring om zijn linkerpoot
woerd van Fetse met ring om zijn linkerpoot


Hij is wel gezellig die woerd. Hij komt altijd even kijken of er wat te halen is. Vaak geef ik hem dan een korst brood en als dat op is blijft hij naast mijn stoel zitten dutten. Op een zeker moment ontdekt hij dat ik soms overdag in mijn werkkamer zit te werken. Als hij in de Oosterbrugsloot voorbij zwemt, kan hij dat zien. Snel neemt hij dan het hupje de kant op en waggelt met een gangetje op zijn peddels naar de deur. “Brèèrk brwèèèrrrk ik wil eten”. Als dat niet snel genoeg werkt begint hij met zijn platte snavel tegen de deur te rebbelen.

Veel hersens passen er niet in zo’n woerdenkop maar genoeg om het bedelen tot een kunst te verheffen. Hij heeft ook snel door dat hij niet binnen mag komen over de hoge drempel. Nadat ik hem twee keer met mijn voet weer naar buiten heb geschoven steekt hij alleen nog maar zijn lange nek naar binnen om stukken brood aan te pakken. Na een tijdje zijn we onze troetelwoerd maar Fetse gaan noemen. Fetse pakt het brood uit je hand en als je niet oplet, komt hij in de tuin ook op tafel mee-eten. Maar dat heb ik hem afgeleerd. Ook dat had hij na twee keer al door. De andere eenden houden altijd een meter afstand zodat je ze niet kan grijpen.

Dat deed ik nooit, ook niet met Fetse. Maar soms heb ik hem wel eens gepest door hem aan zijn snavel vast te houden. Als je een koker maakte van je hand met achterin een stukje brood wist hij dat er uit te halen zo kon ik hem dan even aan zijn snavel vast houden. Fetse is een maat groter dan de anderen en duidelijk de baas in de tuin. Het is een vrijgezel, hij houdt de vrouwtjes van zich af. Pake Fetse zal er wel een kapoen van gemaakt hebben. Hij staat altijd vooraan als er wat te bikken valt en zijn gezag wordt gerespecteerd door de andere bedelaars.

Als ik thuis kom heeft hij mijn auto al lang gehoord en hij staat me dan achter het tuinhek op te wachten. “Bwrrèèk, brwèèrrk heb je nog wat te bikken?” Ik moet dan opletten ander trap ik op Fetse. Als ik nog een hand vrij heb van mijn kantoorspulletjes krijgt hij dan wat korrels die ik bij de Welkoop daarvoor heb gekocht. Hij had heel snel door dat hij niet achter me aan hoeft te waggelen als ik naar de auto ga of de post halen uit de brievenbus aan de weg. Twee keer is hij achter me aangewaggeld en toen wist hij het wel. Alleen in de achtertuin is er kans op bikken. Zoals ik al zei, hij leert snel. Na al die jaren is hij een bekende persoonlijkheid in ons buurtje geworden. Vrijgezel, brutaal, tam en goed te herkennen aan dat ringetje om zijn poot.

Na zijn dood hebben we zijn pootring vereeuwigd, flink afgesleten na vele jaren.
Na zijn dood hebben we zijn pootring vereeuwigd, flink afgesleten na vele jaren.

Verleden jaar is dat veranderd, hij laat zich verjagen door een veel kleinere woerd. Fetse is zijn status kwijt ondanks dat hij veel groter is. Ik denk dat de leeftijd hem parten speelt, hij moet al meer dan tien jaar oud zijn, misschien wel twintig jaar. Volgens Wikipedia is de meest bejaarde eend negenentwintig jaar oud geworden. In zijn laatste jaren krijgt Fetse een steeds grotere hekel aan de vrouwtjes. Dat is zeker ter compensatie van zijn lage rang in de pikorde. Als hij een vrouwtje ziet jaagt hij die woedend de tuin uit. Tenzij hij zelf door een mannetje weggejaagd wordt. Omdat hij tammer is dan de anderen komt hij toch wel aan zijn trekken door uit mijn hand te eten. Maar dit jaar is dat ook minder geworden, hij maakt zich uit de voeten als hij zijn kwelgeest ziet naderen.

In februari komt Fetse op een rare manier vanuit het water op het grasveldje terecht. Er is iets met zijn linkerpoot, hij kan er niets meer mee. En met zijn rechterpoot kan hij niet goed hinken. Zo schuift hij half op zijn buik naar me toe want misschien is er iets te eten. Zou hij voor een geweerloop langs gevlogen zijn? Dat kan niet want in februari is de jacht gesloten. De andere eenden zijn in voorjaar stemming en terroriseren hem. Hulpeloos moet hij de veren uit zijn pak laten trekken. Dat ziet er slecht uit, ik denk dat het gebeurd is met Fetse.

Wel jammer want ik vond hem altijd wel gezellig. Ik zou hem zijn nek moeten omdraaien maar daar ben ik te week voor. Ik geef hem wat extra te eten terwijl ik met een hark zijn belagers op afstand houd. Wonder boven wonder herstelt hij in drie weken tijd van zijn zware verwonding. Hij waggelt weer als een kieviet om deze menselijke beeldspraak op een eend toe te passen. Maar in mei, ik had hem al een paar dagen niet gezien, vertelt de buurvrouw dat ze hem verfomfaaid en dood op onze weg had zien liggen. Effe niet opgelet en onder een wiel van een parkerende auto verpletterd. Zo zijn we spitigernôch Fetse verloren, een levend aandenken aan pake Fetse de broodjager. It wie in aparten ien.

De tijden zijn veranderd, wat u zegt. De natuur is achteruit gehold vergeleken met de tijd van pake Fetse toen er nog een overvloed aan weidevogels in Friesland was. Lokken met levende eenden aan een touwtje mag allang niet meer en over enkele jaren mag er alleen nog bij uitzondering op wild gejaagd worden.

De nog steeds krimpend gebieden met beschermde natuurwaarden die overgebleven zijn staan onder zware druk door grote economische belangen. Stikstof depositie, inwaaiend gif uit de landbouw, verdroging en verstoring door recreatie. Het heeft negatieve effecten door de hele voedselketen van planten tot insecten tot de fauna in al haar diversiteit, zo te zeggen van moerasorchidee tot kiekendief.

We moeten veel zuiniger worden op onze restanten natuur.

Jan Bus, mei 2021





 
server clear NOK